Hazelaar

De inheemse hazelaar (Corylus avellana) is inheems in Nederland en België. Je ziet ze vaak in hagen, struwelen en bossen en als je hazelnoten op de grond vindt, kun je er niet omheen dat je met deze oerplant te maken hebt. We vertellen je alles over deze krachtpatser, zoals hoe je hem plant, snoeit en vertellen we meer over de natuurwaarde ervan voor je tuin.

Ja, je leest het goed: de gewone hazelaar (Corylus avellana) is een struik (of heester) en geen meerstammige boom. Sommige cultivars kunnen wel een boomvorm aannemen. Deze heester wordt tot ongeveer 6 meter hoog en kan breed uitvallen, hoewel hij hier wel even over doet. De hazelaar zal pas na 10 jaar noten produceren, dus als je hem hierom wilt aanplanten kun je beter een ouder exemplaar aanschaffen óf veel geduld hebben, de oogst is echter overvloedig als de plant zich op zijn plek voelt.

Hazelaar is een bladverliezende struik en is dus kaal in de winter, waarna je vaak vogelnestjes tussen de takken goed kunt spotten. De plant is winterhard en gedijt in veel grondsoorten, maar houdt niet van te drassige voeten. In de tuin kan hij worden gebruikt in een inheemse haag, solitaire struik of in een gemengde border. Je kunt ook vele cultivars verkrijgen.

Opvallend: De hazelaar was het eerste houtige gewas dat weer in onze contreien verscheen na de laatste ijstijd (11.700 jaar geleden). Al ruim 9000 jaar lang heeft deze heester het hier prima naar zijn zin. Doordat de noten geliefd zijn door allerlei dieren, en deze ze vaak verliezen of verstoppen en vergeten, heeft de plant zich redelijk snel kunnen verspreiden.

Met name de noten zijn voor veel dieren, zoals sommige tuinvogels, een voedingsbron in het najaar en de winter. Zo kan het zomaar gebeuren dat je een specht in je tuin ziet die een hazelnoot kraakt tussen boomschors.

Ook muizen en eekhoorns verslepen deze snacks graag naar hun holen om ze daar op te peuzelen. Ook tientallen andere dieren, zoals vele nachtvlinders, bladwespen, mijten, kevers en andere insecten maken gebruik van de hazelaar. Kortom: voor biodiversiteit is het een topstruik!

De bloeiperiode van de struik is ongeveer van januari t/m maart, maar de laatste jaren zien we steeds vaker dat deze al in december bloeit door het opwarmende klimaat. Daarmee begint de hooikoortsperiode steeds vroeger; sommige mensen kunnen niet goed tegen de pollen van de hazelaar.

De boom bloeit met piepkleine, rode, vrouwelijke bloemen en mannelijke katjes. De plant wordt bestoven door de wind, maar sommige vroege bestuivers bezoeken wel de katjes voor het stuifmeel.

Het verschil zit hem hier vooral in verschillende soorten. Een hazelaar is van origine altijd een heester, maar door cultivering heb je ze ook op stam. Daarnaast heb je nog exotische soorten die vaak worden aangeplant in tuinen en parken, namelijk de lambertsnoot (Corylus maxima) en de Turkse hazelaar, of boomhazelaar (Corylus colurna, zie foto). Deze soorten vallen onder de berkenfamilie, zoals ook elzen, berken en de haagbeuk.

Hoewel de Nederlandse naam doet vermoeden dat de toverhazelaar, of Hamamelis, een hazelaarsoort is, is dat niet het geval. De toverhazelaar vormt een eigen, kleine familie: de Hamamelidaceae.

De heester is niet heel lastig te herkennen, als je weet waar je naar moet kijken.

Een van de manieren om een hazelaar te herkennen zijn de lange, gele katjes die tussen januari (soms al december) en maart verschijnen. Hazelaars zijn eenhuizig, wat betekent dat ze mannelijke en vrouwelijke bloemen op dezelfde plant hebben. De mannelijke bloemen zijn katjes, die stuifmeel afgeven. De vrouwelijke bloemen zijn heel klein en rood, en verschijnen meestal net boven het katje.

In de lente of zomer kun je een hazelaar herkennen aan de bladeren. De bladeren zijn redelijk zacht en bijna rond, met gekartelde randen en een puntig bladeinde. De onderkant van het blad is behaard. De bladeren zijn frisgroen in de zomer en verkleuren geel in de herfst voordat ze eraf vallen.

Van september tot oktober kun je de trossen groene tot gele noten zien. De noten zijn omsloten door een bladerige bolster en groeien in groepjes van twee tot vier. De bast van de hazelaar is glanzend grijsbruin en schilfert naarmate de boom ouder wordt.

Hazelaars groeien goed in vochtige, goed waterdoorlatende grond in de zon of halfschaduw. Langdurig natte voeten worden niet gewaardeerd. De heester is winterhard, maar lage temperaturen (onder -10ºC) kunnen de oogst beïnvloeden. Het is daarom het beste om de boom op een beschutte plek te planten, als je graag zeker wilt zijn van een goede oogst. Onder de hazelaar is het een goede plek om varens, kerstroos en voorjaarsbollen met felle kleuren te planten.

De beste, meest duurzame manier om hazelaars te planten is met kale wortels en dit gebeurt tussen november en maart, wanneer de plant in rust is. Je kunt ook planten in potten kopen, die kun je het gehele jaar planten, wanneer het niet te heet is of als het vriest. We raden echter aan om de struik in de herfst aan te planten.

Zo plant je stap-voor-stap een hazelaar

Hazelaars hebben niet veel snoeiwerk nodig, tenzij je ze in hun groei wilt beperken. Het is verstandig om in de late winter of vroege lente de zieke, beschadigde en dode takken te verwijderen.

Gebruik je de hazelaar als hakhout? Zorg dan dat je elke 3 tot 5 jaar snoeit, zodat de plant sterke nieuwe scheuten produceert.

Zo snoei je een hazelaar:

Vele dieren worden aangetrokken door de hazelaar, zo komen er vele (nacht)vlinderrupsen, bladwesplarven, bladluizen en galmijten op voor. Eigenlijk zorgen deze zelden voor overlast bij de hazelaar en zijn bovendien niet goed te bestrijden, behalve door het creëren van een gezond evenwicht in de tuin: plagen blijven zo beter in toom. In landelijke gebieden kan de plant gevoelig zijn voor vraat door bijvoorbeeld reeën en andere herten.

Soms vind je kleine gaatjes in hazelnoten. Er is een grote kans dat je hier te maken hebt met de hazelnootboorder (Curculio nucum, zie foto), die steeds meer voorkomt in onze regio door het opwarmende klimaat. Je kunt hier niks tegen doen, dus laat ze lekker hun gang gaan en vergeet niet dat deze kevers gegeten worden door vogels en andere dieren.

Bruine vlekken op het blad kunnen worden veroorzaakt door te veel zon, waardoor het blad verbrandt. Vooral jonge planten zijn gevoelig voor bladverbranding. Bruine bladpunten en randen kunnen duiden op een gebrek aan vocht tijdens hitte. Als je kronkelhazelaar bruine bladeren heeft, zorg er dan voor dat hij in de zomer voldoende schaduw en water krijgt.

Heb je graag (versierde) paastakken in huis rond Pasen? Deze kunnen van verschillende struiken en planten gemaakt worden. Ook de takken van de kronkelhazelaar (Corylus avellana ‘Contorta’) zijn zeer geschikt om als paastakken in huis te zetten.

Veel cultivars zijn compacter dan de inheemse hazelaar, maar hebben mogelijk ook iets minder natuurwaarde en kunnen kruisbestuiven met in de natuur groeiende hazelaars.