Euforisch over Euphorbia’s: een ontzettend veelzijdig plantengeslacht

Er vallen een heleboel planten onder het geslacht Euphorbia, meer dan je waarschijnlijk denkt. Wolfsmelk is de Nederlandse naam en die ken je vast uit je tuin. Maar ze zijn er ook voor binnen! Veel Euphorbia’s lijken op cactussen, maar zijn het niet.

Marieke van der Eerden (plantenkenner en -verzamelaar, stekt en zaait zo veel mooie planten dat ze zelfs in een lokale winkel verkocht worden) en Rogier van Vugt (conservator van de kassen van de Hortus Botanicus Leiden en plantenkenner pur sang) gaan in gesprek.

Marieke: Waarschijnlijk ken je deze plant wel: de kerstster! Deze plant groeit in het wild in Midden- en Zuid-Amerika, maar wordt bij ons vooral als kamerplant tijdens de kerstperiode gebruikt. Deze klassieker behoort tot een zeer veelzijdig geslacht in de plantenwereld: Euphorbia, ook wel wolfsmelk genoemd. 

Omring jezelf jaarrond met groen, met kamerplanten! Hoe verzorg je ze? Op welke plek zet je welke plant, en hoe kun je ze zelf stekken of zaaien? Samen met Rogier en Marieke maakten we bij Gardeners’ World de speciale uitgave ‘Complete gids voor kamerplanten’, met antwoord op al deze vragen. Op naar een indoor jungle!

Rogier: Je moet je voorstellen: Euphorbia is een geslacht, net zoals Fuchsia of Dahlia. Maar in dit enkele geslacht zitten soorten die zich ontwikkelen tot een sappig eenjarig plantje zoals het inheemse kroontjeskruid, struiken zoals de mediterrane Euphorbia dendroides, de metershoge boom wolfsmelk op Madeira en de super succulente Euphorbia obesa die lijkt op een kleine, groene basketbal.

Er lijkt bijna geen limiet aan het aanpassingsvermogen van deze planten. Je kunt je dan natuurlijk afvragen: als ze zo verschillend zijn, waarom zijn ze dan allemaal Euphorbia? Nou, dat is simpel. Genetisch onderzoek laat dat zien en als je kijkt naar de bloemen en vruchten, zie je ineens ongelooflijke gelijkenissen.

De bloemen zijn eigenlijk altijd klein en missen bloemblaadjes. Zelfs als je denkt dat ze groot en opvallend zijn, zoals bij de kerstster, zijn dat niet de bloemen maar aangepaste bladeren die voor de kleur zorgen. De echte bloemen van de kerstster zijn de kleine groengele balletjes in het midden van die kleurrijke bladeren. En die bloemetjes lijken ineens verrassend veel op die van de andere soorten. Ook de vruchten zijn heel herkenbaar. Deze hebben drie compartimenten met in elk compartiment een zaadje dat, als hij rijp is, met kracht wordt weggeschoten. Er is nog een goed kenmerk waarmee je wolfsmelk kunt herkennen, maar daar komen we later op terug. 

Het spreekt voor zich dat niet elke variëteit wolfsmelk een geschikte kamerplant is. De winterharde soorten zetten we in de tuin. En eigenlijk is die verdraaide kerstster nog een lastpak ook. Dit is de reden dat je praktisch nooit iemand ziet die een oude kerstster jaar na jaar opnieuw in bloei krijgt. De meest typische Euphorbia-kamerplanten zijn de vetplantvariëteiten. En daar gaan we het nu over hebben.

Marieke: Geen nood, binnen de vetplant-Euphorbia’s is nog steeds enorm veel variëteit. De christusdoorn is een oude bekende: een plantje met een doornige stam dat regelmatig bloeit met kleine rode of roze bloemetjes. Maar ook de hiervoor genoemde Euphorbia obesa kom je steeds vaker op een zonnige vensterbank tegen. Die halfronde bol in de grond heeft weer een heel andere groeiwijze dan bijvoorbeeld Euphorbia platyclada (zie foto). 

Deze bizarre plant wordt in het Engels ook wel de ‘dead plant’ of ‘dead stick plant’ genoemd en je snapt wel waarom! Verschillende vrienden hebben me al eens gevraagd waarom ik die ‘dorre stengels’ nog in mijn woonkamer heb staan. Gaat dit jou te ver, maar hou je wel van deze groeiwijze? Neem dan een potloodplant (Euphorbia tirucalli). 

Zaai je graag? Denk dan aan de ‘Madagascar Jewel’ (Euphorbia leuconeura). Hij staat regelmatig in bloei en is een zelfbestuiver. Maar let op: aangezien Euphorbia’s hun zaad wegschieten – tot wel enkele meters – zou je zomaar kleine ‘Madagascar Jewels’ in andere bloempotten kunnen krijgen! 

Een andere Euphorbia die je vast al eens gezien hebt, in hippe winkels of oude westerns is Euphorbia ingens. Deze wordt in Nederland ook wel ‘cowboycactus’ genoemd, maar is dus zeker geen cactus! Toch hebben deze en veel andere Euphorbia’s daar wel wat van weg. 

Rogier: Hun gelijkenis met cactussen is niet toevallig. Het is een aanpassing aan vergelijkbare omstandigheden: (tijdelijke) droogte en dieren die je op willen eten bij gebrek aan beter. Dit heet ‘convergente evolutie’. Cactussen zijn ontstaan in de Nieuwe Wereld en de succulente Euphorbia in de Oude Wereld, met name in Afrika. In het tuincentrum zien de meeste mensen het verschil niet. Vooral omdat de kenmerkende bloemen niet aanwezig zijn. 

Toch kun je ter plekke vaststellen of het een Euphorbia of een cactus is. Je kunt kijken naar hun wapentuig. Euphorbia’s hebben doorns en cactussen hebben stekels. Dit verschil zie je door goed naar hun aanhechting te kijken. Bij Euphorbia’s zijn de doorns echt zichtbaar vergroeid met de stengel. Cactusstekels daarentegen staan meestal in een bedje van donzige haartjes en zijn, als ze niet te dik zijn, makkelijker te bewegen.

Het meest doorslaggevende bewijs vind je echter als je een gaatje prikt in de stengel. Bij een cactus komt er dan doorzichtig sap uit en bij een Euphorbia witte latex: de zogenaamde wolfsmelk. Dit latex kan in sommige gevallen huidirritatie veroorzaken en is gevaarlijk als je het in je oog krijgt. Wees dus wel voorzichtig met deze planten.

Marieke: De verzorging van deze vetplant-Euphorbia’s komt overeen met andere vetplanten: denk aan goed doorlatende grond en niet te veel water. Ook een lichte standplaats is belangrijk. 

Maar let op: de ene Euphorbia kan beter tegen direct zonlicht dan de andere. Kijk daarbij naar de dikte van de bladeren: ‘Madagascar Jewel’ heeft vrije dunne bladeren en zal rood/oranje verkleuren als ze te lang in direct zonlicht staat (zoals een vensterbank op het zuiden). 

De veel dikkere Euphorbia obesa, Euphorbia platyclada en de potloodplant kunnen er beter tegen. Toch raad ik je aan om in hoogzomer de zonaanbidders op je vensterbank (dus ook de cactussen en andere vetplanten) te beschermen tegen de meest krachtige zonnestralen.

Meer plantenpraat? Volg Rogier en Marieke op Instagram: @rogiervanvugt en @nimmaplants. 

Een lijstje met leuke Euphorbia’s voor op je vensterbank? Kijk op www.nimmaplants.com/nl/euphorbia.