Kamerplanten die bewegen: alles wat je wil weten

Planten bewegen niet alleen door de wind, dat kunnen sommige planten ook zelf! En het is natuurlijk magisch om zo’n plant in huis te hebben. Een Calathea bijvoorbeeld, hoor je ook zacht ruisen als hij beweegt. Hoe werkt dat nou? En hoe verzorg je bewegende planten?

Marieke van der Eerden (plantenkenner en -verzamelaar, stekt en zaait zo veel mooie planten dat ze zelfs in een lokale winkel verkocht worden) en Rogier van Vugt (conservator van de kassen van de Hortus Botanicus Leiden en plantenkenner pur sang) gaan in gesprek.

Marieke: In de zeventiende eeuw gebeurt er iets opmerkelijks: botanicus Rumphius deelt een plantje in tússen het dierenrijk en het plantenrijk. Waarom? Omdat het bewoog bij aanraking. Dergelijke gevoeligheid was destijds enkel toebedeeld aan organismen in het dierenrijk. Maar dit was een plant! Rumphius brak zijn hoofd erover.  

Het gaat hier om Biophytum sensitivum, een plantje dat op vergelijkbare wijze werkt als het bekendere kruidje-roer-me-niet (Mimosa pudica). Er blijkt een scala aan bewegende planten te zijn, met verschillende soorten beweging. Van de langzaam bewegende zonnebloem tot het snel dichtvouwende kruidje-roer-me-niet.

Omring jezelf jaarrond met groen, met kamerplanten! Hoe verzorg je ze? Op welke plek zet je welke plant, en hoe kun je ze zelf stekken of zaaien? Samen met Rogier en Marieke maakten we bij Gardeners’ World de speciale uitgave ‘Complete gids voor kamerplanten’, met antwoord op al deze vragen. Op naar een indoor jungle!

Rogier: Allereerst is het natuurlijk niet zo dat gewone planten totaal bewegingsloze wezens zijn. Veel planten bewegen, zij het op een snelheid die wij gewoon niet kunnen waarnemen. We kunnen de soorten beweging grofweg indelen in vijf categorieën.

Dit is de meest algemene vorm van bewegen bij planten – en ook het type dat het minste opvalt. Het bekendste voorbeeld is de zonnebloem die zijn bloemhoofd iedere dag steeds naar de zon draait. 

Deze vorm van beweging lijkt op de vorige, maar is wel zichtbaar omdat het twee keer per dag in een redelijk korte tijd gebeurt. Mensen die een van de bovenstaande planten als kamerplant hebben, zullen het vast niet zijn ontgaan dat de blaadjes zich in de nacht dichtvouwen. Dit is een reactie op duisternis. Denk aan Calathea, Oxalis (foto), diverse planten uit de bonenfamilie.

Zet in het vroege voorjaar maar eens een potje met dichte krokusjes of sneeuwklokjes binnen en je zal zien dat ze binnen een uur open staan. Dit is een reactie op warmte, want ze doen dit ook in het donker. 

Dit zijn de planten waar dit artikel echt over gaat: de planten die reageren bij aanraking. Planten die zichtbaar bewegen zijn echt iets bijzonders – niet voor niets zijn deze plantjes populair in cultuur. Kruidje-roer-me-niet en de venusvliegenval (Dionaea muscipula) zijn de bekendste, maar er zijn er meerdere en deze worden langzaam steeds bekender. Misschien ken je ook de Biophytum.

De telegraafplant is een heel bijzondere plant, omdat deze uit zichzelf beweegt in een snelheid die met het blote oog te zien is. Elk blad bestaat uit een groot middenblad en twee kleine zijblaadjes, en deze zijblaadjes ‘dansen’ de hele dag heen en weer. 

Het is duidelijk dat planten bewegen om verschillende redenen. Daarom focussen we ons even op de planten die bewegen op basis van aanraking. Bij de venusvliegenval is dat duidelijk: zijn val klapt dicht om de prooi te vangen en vast te houden. 

Maar kruidje-roer-me-niet en de Biophytum vangen geen insecten. Deze bewegen puur uit zelfbescherming. Vooral bij kruidje-roer-me-niet is dat in de natuur mooi te zien. Deze planten groeien vaak op zonnige, open plekken. Planteneters zouden daar kunnen grazen, maar deze kijken wel naar wat ze eten. Als het groene struikje waarvan ze eten ineens geen blaadjes meer heeft, lopen ze door naar een volgende plant. 

Ook bij regen of hagel vouwen de blaadjes in. De bladeren blijven zo niet alleen heel, maar zorgen er ook voor dat het water makkelijker bij de wortels terecht kan komen. Voor planten die in de nacht hun bladeren dichtvouwen geldt datzelfde ook. Er is dan toch geen licht, dus hoeven de bladeren niet uitgevouwen te zijn. 

Een ander voordeel van een dicht bladerdek is dat je weinig concurrentie van andere planten onder je hebt. Als je er dan door middel van beweging voor kunt zorgen dat je op bepaalde momenten je bladerdek in volume kan doen afnemen zodat de regen goed bij je wortels komt, heb je het beste van twee werelden.

Marieke: Planten die specifiek worden aangeboden voor hun beweging zijn vooral kruidje-roer-me-niet en de venusvliegenval, in mindere mate Biophytum sensitivum en de telegraafplant. Hoe toevallig het ook mag zijn dat al deze planten kunnen bewegen, houdt daar de gelijkenis ook op. Ze kunnen dus helaas niet allemaal op dezelfde manier verzorgd worden.

De venusvliegenval is een echte vleesetende plant die voedselarme grond en koude winters nodig heeft. De andere genoemde soorten zijn echte tropische planten en moeten warm gekweekt worden. Ook is zon belangrijk voor met name het kruidje-roer-me-niet en de telegraafplant. Ze doen het het beste op een zuidvenster. Duisternis en kou zijn funest! 

Vaak sneuvelen deze planten dan ook in de winter in onze huiskamer. Zorg er dus voor dat je deze soorten in het voorjaar zaait of koopt, dan heb je er het langst plezier van. Heb je een warmtemat en een groeilamp? Dan hou je ze een stuk makkelijker in leven. 

Rogier: Het is goed om je te realiseren dat planten zoals kruidje-roer-me-niet en de telegraafplant vaak kort leven, ook als je ze onder ideale omstandigheden kweekt. Gelukkig zijn ze makkelijk uit zaad op te kweken. Op internet kun je zaadjes van beide kopen. Het beste is deze in april te zaaien op een warme, lichte vensterbank. Niet ingewikkeld, gewoon in vochtige potgrond en de zaadjes net onder de grond. Als de planten eenmaal aan de groei zijn, moeten ze regelmatig mest hebben voor groene kamerplanten. 

Wist je dat ook de bekende stervrucht of carambola (Averrhoa carambola) beweegt bij aanraking? Deze plant is verwant aan de Biophytum en soms als vrucht te koop in de winkel. Het is die vrucht waarvan plakjes eruitzien als een ster. De zaadjes uit deze vrucht kun je zaaien en groeien uiteindelijk uit tot een boom.

Tot slot nog een laatste tip. Het is zeker leuk om de planten te laten bewegen maar de bladeren verliezen na veelvuldig aanraking hun reactievermogen. Recent onderzoek heeft uitgewezen dat dit een soort leerproces is. Je hebt dus het meeste plezier van deze planten als je ze niet te slim maakt.

Zelf kruidje-roer-me-niet of de telegraafplant zaaien? Zaadjes kun je bijvoorbeeld kopen bij www.onszaden.nl. Venusvliegenval, kruidje-roer-me-niet en vaak ook Biophytum zijn te koop bij het tuincentrum.

Meer plantenpraat? Volg Rogier en Marieke op Instagram: @rogiervanvugt en @nimmaplants. Kijk op www.nimmaplants.com/nl/beweging, voor meer filmpjes (timelapses) van bewegende planten.