Alles wat je wil weten over caudexplanten

Ken je het fenomeen caudexplanten? Een deel van het jaar zie je alleen een knol, maar een ander deel van het jaar komen de mooiste bladeren tevoorschijn. Omdat ze vrij prijzig zijn, worden ze helaas regelmatig geroofd uit de natuur. Gelukkig kun je ze ook zelf zaaien.

Marieke van der Eerden (plantenkenner en -verzamelaar, stekt en zaait zo veel mooie planten dat ze zelfs in een lokale winkel verkocht worden) en Rogier van Vugt (conservator van de kassen van de Hortus Botanicus Leiden en plantenkenner pur sang) gaan in gesprek.

Rogier: Caudexplanten zijn tegenwoordig razend populair. Maar het concept caudexplant is niet zo duidelijk. De term caudex slaat op de stengel van een plant: die is bij deze planten verdikt. 

Dit geeft planten een bizar uiterlijk, waar we soms gerust grote bedragen voor neerleggen. Maar omdat de planten populair zijn, zijn er ook talloze andere planten die technisch gezien geen caudexplanten zijn, maar toch onder deze naam worden verhandeld. 

Soms maken planten namelijk een dikke, houtige ondergrondse knol die je half boven de grond kunt planten om toch een vergelijkbaar effect te krijgen. Er zijn zelfs bolgewassen die een dikke bovengrondse bol maken die wat op een caudex lijkt, maar die (als je hem doorsnijdt) uit verschillende lagen bestaat, net als een ui. Botanisch gezien zijn ze dus allemaal anders, maar voor de liefhebber allemaal even mooi. En daarom worden ze vaak onder de naam ‘caudexplant’ verkocht.

Omring jezelf jaarrond met groen, met kamerplanten! Hoe verzorg je ze? Op welke plek zet je welke plant, en hoe kun je ze zelf stekken of zaaien? Samen met de allerbeste experts maakten we bij Gardeners’ World de speciale uitgave ‘Complete gids voor kamerplanten’, met antwoord op al deze vragen. Op naar een indoor jungle!

De caudex, knol of bol is er natuurlijk niet voor niets. Het is de opslag van water en voedingsstoffen waarmee de plant een moeilijke tijd kan overleven en vervolgens snel kan beginnen met groeien op het moment dat het weer even meezit. Caudexplanten groeien daarom ook vaak samen met succulenten, alleen pakken ze de opslag anders aan. Vetplanten hebben dikke blaadjes en caudexplanten een grote centrale opslagtank. Het blad is vaak ook heel zacht en gemaakt om alleen aanwezig te zijn in gunstige tijden. Kijk dus niet gek op als je caudexplant maandenlang helemaal kaal is. 

Marieke: Het bekendste voorbeeld van een caudexplant is op dit moment waarschijnlijk Stephania erecta, in het Engels ook wel de ‘potato plant’ (aardappelplant) genoemd, omdat de knol daaraan doet denken. Die knol wordt expres hoog opgepot en dat geeft een mooi contrast: die bruine, aardappelachtige bol en het delicate dunne stengeltje met de ronde blaadjes dat eruit groeit. Anders is het met Adenium-soorten, zoals de bekende woestijnroos. Dit is een van de weinige planten waarbij de caudex op natuurlijke wijze boven de grond groeit. Dat komt omdat deze plant op rotsen groeit. Er is simpelweg geen plek ondergronds voor zo’n grote opslag! 

Rogier: Naast de bekende Stephania erecta zijn er nog een paar andere Stephania op de markt gekomen. De meest opmerkelijke is de Stephania kaweesakii, ook wel bekend als Stephania ‘Nova’. Deze soort bleek uiteindelijk absoluut niet thuis te horen in de handel, omdat de knollen van deze pas ontdekte soort allemaal uit het wild werden geroofd.

Datzelfde geldt voor de prachtige Impatiens phenklaii. Dit zusje van het vlijtig liesje maakt een dikke knol waaruit jaarlijks scheuten met paarsgroen blad en oranjerode bloemen komen. 

Dioscorea of yam kent ook een paar soorten die een caudex maken. Deze worden tegenwoordig volop gezaaid en zijn een veilige keuze voor mensen die een caudexplant willen hebben met een schoon verleden. 

Als we kijken naar de bolgewassen die ook wel eens als caudexplant worden aangeboden, springen er twee duidelijk uit. De Afrikaanse Boophane en Bowiea. De eerste maakt een prachtige waaier van blauwgroene bladeren (zie de foto bovenaan dit artikel) en de tweede maakt woest klimmende en vertakkende bloemtakken die blad overbodig maken. 

Marieke: De verzorging van caudexplanten is niet moeilijk, maar een paar dingen zijn belangrijk om te weten. Allereerst de rustfase: niet schrikken als je plant opeens al zijn blaadjes laat vallen! De plant gaat ‘slapen’, dus de blaadjes zijn niet meer nodig. Bouw het wateren af en als al het groen verdwenen is, hoef je slechts één keer per maand een klein scheutje water te geven. Je kijkt in die periode dus tegen een kale knol aan. Afhankelijk van de soort kan dat ook in de zomer zijn, zoals vaak met Dioscorea hemicrypta en elephantipes. Hou de knollen echter wel op temperatuur: sommige soorten zoals Stephania sterven als ze te koud worden gehouden.  

Een caudexplant weer ‘tot leven wekken’ kan veel geduld vergen. Bij Stephania’s helpt het om de temperatuur en luchtvochtigheid te verhogen met bijvoorbeeld een stolp, nog voordat je de plant ziet groeien. Hij krijgt dan een seintje dat het tijd is om wakker te worden. Hou er wel rekening mee dat Stephania’s veel licht en vocht verlangen in hun groeifase, dus vroeg in de Nederlandse lente zal deze aardappel niet zo snel uitschieten. 

Rogier: Deze planten ontwikkelen hun caudex meestal erg langzaam. Dit maakt grote planten kostbaar en helaas daarom worden oude exemplaren regelmatig direct uit het wild geroofd. Grote, onregelmatig gevormde knollen met weinig tot geen wortels en een relatief lage prijs zijn alarmsignalen dat het om een wild verzamelde plant gaan. Het beste kunnen we deze handel niet promoten, want het is vreselijk zonde als een zeventig jaar oude plant doodgaat omdat je hem zelf even op je vensterbank wil zetten. Gelukkig zijn er andere mogelijkheden. 

Marieke: Zaaien! Dit klinkt je misschien niet aantrekkelijk in de oren na wat Rogier zojuist vertelde over de langzame groei, maar geloof me: het is echt leuk. Bij veel planten zie je namelijk al heel snel de groei van de caudex en dat maakt de zaailingen bijzonder. 

Een woestijnroos is een paar dagen na ontkiemen al herkenbaar aan het dikke stammetje. Na een jaar heb je met bijvoorbeeld Dioscorea al een caudex ter grootte van een krieltje, om in aardappel-termen te blijven. Van Rogier kreeg ik een zaadje van Stephania kaweesakii. Binnen enkele weken zag ik de eerste mooie ronde blaadjes al, en nu, na een paar maanden, is de stam dikker en harder. Een prachtig proces om te volgen! 

Met een groeilamp of een goede plek vol op het zuiden kun je ook in de herfst of winter nog best een caudexplant laten ontkiemen. Helemaal leuk is het als je vervolgens je bloeiende caudexplanten zelf gaat bestuiven en het zaad kunt oogsten. Hou er echter wel rekening mee dat sommige caudexplanten tweehuizig zijn: je hebt dan een mannelijke en een vrouwelijke plant nodig. 

Je denkt misschien: waarom niet stekken? Dat gaat toch sneller? Je kunt een caudexplant vaak wel stekken, maar helaas zal de stek zelden een caudex vormen. Dit wordt daarom niet aangeraden.

Wil je zelf een caudexplant zaaien? Mesa Garden (VS) en Unusual Seeds (Servië) leveren goed, vers zaad van hun eigen planten.

Meer plantenpraat? Volg Rogier en Marieke op Instagram: @rogiervanvugt en @nimmaplants. Kijk op www.nimmaplants.com/nl/caudex, waar je ook meer tips over en foto’s van caudexplanten kunt vinden.