Zo nodig je vleermuizen uit in de tuin: 5 tips

Vleermuizen spelen een vaak onzichtbare maar belangrijke rol in de natuur én in onze tuinen. Zelf heb ik (redacteur Iona van den Dries) warme herinneringen aan vleermuizen. Als kind keek ik al graag naar deze luchtacrobaten vanaf een oprit, die nog nagloeide van de zomerzon. Dat is eigenlijk nooit veranderd.

Tijdens een vleermuizenexcursie van BAT030 (een onderzoeksproject in Utrecht) besefte ik dat vleermuizen onze hulp nodig hebben. En wat blijkt? Door een paar eenvoudige aanpassingen, kun je jouw tuin al vleermuisvriendelijker maken! Met vleermuisdeskundige Marlot Jonker van de Zoogdiervereniging sprak ik over wat je kunt doen voor vleermuizen in de tuin.

“Vleermuizen zijn een belangrijk onderdeel van onze leefwereld”, legt Marlot uit. “Van nature zijn vleermuizen voornamelijk insectenonderdrukkers. Neem bijvoorbeeld de eikenprocessierups of de maïsboorder (een mottensoort). Als er genoeg vleermuizen in de buurt zijn, heb je veel minder last van zulke plagen.”

In Nederland en België komen alleen vleermuissoorten voor die insecten eten, maar op andere plekken hebben vleermuizen weer andere functies, zoals het verspreiden van zaden en bestuiven van bloemen. “Vleermuizen spelen een belangrijke rol voor veel van het voedsel dat we eten. Denk bijvoorbeeld aan koffie, chocolade, mango, cashewnoten en blauwe agave, waar tequila van gemaakt wordt. Vleermuizen zijn eigenlijk de bosbeheerders van de tropen.”

Iedere week dit soort praktische tips in je mailbox? Meld je dan nu aan voor onze gratis nieuwsbrief!

Helaas hebben deze beschermde diersoorten het zwaar in Nederland en België door verlies van hun natuurlijke leefomgeving. “Dé vleermuis bestaat niet”, vertelt Marlot. “In Nederland en België hebben we te maken met verschillende soorten, die ieder hun eigen leefomstandigheden hebben. Zowel vleermuizen uit bosomgevingen als bebouwde omgevingen maken een lastige tijd door.” Veel vleermuizen zoeken veiligheid en voeding rond huizen en tuinen. Er zijn dan ook kleine dingen die je kunt doen die een groot verschil maken.

Vleermuizen zijn verder prima buren. Niet alleen eten ze insecten, maar ze zorgen ook nog eens voor weinig tot geen overlast. “In de kraamperiode hoor je misschien wat gekrabbel en sociale geluiden in de muur. Vooral kinderen kunnen dit goed horen, doordat zij die hoge tonen kunnen opvangen. Als je al iets merkt van kraamkolonies, duurt dat gelukkig niet lang: binnen enkele weken vliegen de jongen al uit.”

Daarbij hebben vleermuizen nog een voordeel: ze maken geweldige mest voor je (moes)tuin! “Vleermuizenmest of guano is goede voeding voor bijvoorbeeld je tomaten. Ook vergaat guano zo tot stof, dus je haalt dit met een borstel eenvoudig weg.” En natuurlijk zorgen vleermuizen voor fantastisch entertainment met hun luchtshows!

Vleermuizen hebben vaak niet één thuis, maar een netwerk van plaatsen waar ze naartoe gaan. Verder forensen vleermuizen, net als veel mensen, tussen plekken waar ze slapen en ‘werken’ – of in dit geval dus slapen en jagen. Daarvoor maken ze gebruik van vliegroutes. “Hun vliegroutes bestaan vaak uit donkere boomlanen, waterstructuren en andere lijnvormige elementen in het landschap”, legt Marlot uit. Als je vleermuizen langs ziet scheren over de gracht of door een park, kijk je als het ware naar hun snelweg.

Wil jij (meer) vleermuizen in de tuin uitnodigen? Steun vleermuizen (en andere tuindieren) met deze vijf tips.

Niet per se een tuintip, maar wel een belangrijke: houd rekening met vleermuizen bij verbouwingen. Het kan namelijk dat vleermuizen in de tuin overdag of voor hun winterslaap onderdak zoeken dichterbij je huis. Controleer bijvoorbeeld altijd je spouwmuren voor je gaat (her)isoleren. Je kunt hier letterlijk levens mee redden! Zeker tijdens de kraamperiode (juni/juli), wanneer de vrouwen samenkomen om jongen te krijgen, is het extra belangrijk om te kijken. Houd er in de winter rekening mee dat vleermuizen langzamer reageren vanwege hun winterslaap en soms niet op tijd wegvliegen.

Je tuin vleermuisvriendelijker maken begint met planten. “Zorg ervoor dat er ’s nachts veel insecten in je tuin zijn”, adviseert Marlot. “Zet bijvoorbeeld nachtbloeiers neer die motten trekken. Kies vooral inheemse wilde planten – het ideale voedsel voor inheemse insecten. Denk aan wilde kamperfoelie, wilde marjolein, grote tijm of herfstasters.” Ook vlinderstruiken (Buddleja) zijn geliefd bij bepaalde nachtvlinders.

Idealiter heb je het hele jaar door wel ergens bloeiende bloemen in je tuin, zodat vleermuizen steeds weer eten vinden in jouw tuin tot ze weer in winterslaap gaan. Kies tot slot voor biologische planten en bestrijd plagen met milieuvriendelijke alternatieven om vleermuizen in de tuin te helpen.

Water is belangrijk voor vleermuizen. Het maakt niet uit hoe groot of klein je tuin is, want alle beetjes helpen. “Vleermuizen gebruiken water om te drinken en, als er genoeg ruimte is, om te jagen. Zorg daarom voor water in je tuin, al is het maar een bakje”, tipt Marlot. Zo trekt water insecten, waarop vleermuizen op hun beurt weer komen jagen. Met een vijver trek je ook andere natuurlijke vijanden van insecten, zoals kikkers en padden. Je kunt je vijver verder nog beplanten met inheemse water- en oeverplanten waar insecten (en dus ook vleermuizen) blij van worden, zoals koninginnekruid, dotterbloem of grote kattenstaart.

Vleermuizen zijn echte nachtdieren en houden daarmee niet van licht. Als je jouw tuin vleermuisvriendelijker wilt maken, is een goede richtlijn: hoe donkerder, hoe beter. “Als je licht nodig hebt om over het tuinpad te lopen, zet het dan bijvoorbeeld alleen aan als je daar loopt en daarna weer uit”, aldus Marlot. Ook kun je beter geen tuinlicht onder je vleermuiskast zetten, als je die hebt. Als het licht naar binnen schijnt, stoort dit de vleermuizen.

Sommige vleermuizen zoeken rustplaatsen rondom het huis, zoals in bomen en onder dakpannen. “Een oude boom in de tuin is een perfecte habitat voor verschillende vleermuissoorten. Losse schors of holletjes gemaakt door een specht zijn bijvoorbeeld goede schuilplaatsen.” Zoals bij veel tuindieren is het belangrijk voor vleermuizen dat er rommelhoekjes zijn in de tuin, een stukje verwildering waar vleermuizen en insecten kunnen schuilen. Wat beschutting en een rommelig stukje hier en daar helpen al een hoop.

Misschien heb jij er wel al een in je tuin: een vleermuiskast. Zo’n kast kan een goede toevoeging zijn voor vleermuizen in je tuin, bijvoorbeeld als je weinig andere schuilplekken kunt aanbieden. Als je een vleermuiskast ophangt, hang deze dan hoog genoeg, minstens vier meter van de grond. “Zo hebben vleermuizen genoeg hoogte om uit te vliegen”, legt Marlot uit.

“Zorg er verder voor dat de bovenkant altijd waterdicht is. Vleermuizen houden niet van vochtige schuilplekken.” Als je de planken in een scheve hoek monteert (namelijk met een grotere opening die vervolgens spits toeloopt), maak je een vleermuiskast waar zowel kleine als grotere vleermuissoorten zich in kunnen verschuilen. Op de website van de Zoogdiervereniging vind je bijvoorbeeld bouwtekeningen om je eigen vleermuiskast te maken.

Wat zijn de belangrijkste tips voor je tuin? In het kort: “Inheems, donker en rommelig”, antwoordt Marlot. En water, natuurlijk, al is het maar een klein beetje. “Het is zo waardevol om erbij stil te staan en te zien hoe bijzonder de wereld is waarin we leven. Best veel mensen zijn bang voor vleermuizen, terwijl veel mythes niet kloppen. Ik hoop dat mensen zich meer kunnen verwonderen over deze fantastische diertjes en iets mogen meekrijgen van hun wereld, waar we anders zo weinig van zien.”

Wil je meer weten over vleermuizen? Ga dan mee met de Nacht van de Vleermuis! In veel landen, waaronder Nederland en België, kun je veelal gratis meedoen aan allerlei excursies tijdens het laatste complete weekend dat in augustus valt.

Nederland: 25, 26 en 27 augustus. Kijk voor meer informatie op www.nachtvandevleermuis.nl.

België: 25 en 26 augustus. Kijk voor meer informatie op de website van Natuurpunt.

Vleermuizen zijn bijzondere beestjes. Zo bestaat van alle zoogdiersoorten op de wereld wel een vijfde uit vleermuissoorten, is de botstructuur van vleermuisvleugels dezelfde als die van een mensenhand en hebben vleermuizen vaak op foto’s hun bek open, omdat ze om zich heen kijken met hun echolocatie. Toch gaan er ook verhalen rond die niet kloppen. Ik praatte met Marlot over drie hardnekkige vleermuismythes.

Met hun echolocatie kunnen vleermuizen goed zien in het donker en zullen je ontwijken. Ze komen misschien dichtbij als er een insect langs vliegt, anders blijven ze graag uit de buurt.

Van meer dan 1400 soorten, zijn er maar drie soorten in Midden-Amerika die bloed drinken. Dit zijn overigens heel sociale diertjes, die bijvoorbeeld hun eten delen met soortgenoten van buiten hun familie.

Vleermuizen blijven zoals gezegd het liefst bij je uit de buurt. Alleen als je ze oppakt, kunnen ze bijten uit zelfverdediging. Pak (gewonde) vleermuizen dan ook niet op als je ze vindt, maar bel bijvoorbeeld de dierenambulance.