Inheemse plant: betonie (Betonica officinalis)

Betonie is een fraaie overblijvende plant uit de lipbloemenfamilie (Lamiaceae) en is zeer geschikt voor een (wilde) tuinborder. Hij kan een hoogte van veertig tot zeventig centimeter bereiken. Zijn gekartelde blad is donkergroen, glanzend, met een wat afgeronde top.

De roze-rode tot purperlila bloemen van betonie staan op lange, licht behaarde, onvertakte stengels. Een enkele keer heeft deze plant ook witte bloemen. Zijn bloeitijd ligt tussen juni en augustus, met een uitloper tot in september. Dit is een zonminnende plant, maar hij is ook in lichte schaduw te vinden langs bosranden en holle wegen.

In het wild komt betonie hoofdzakelijk voor op enigszins vochtige zavel-, zand- en leembodems die basisch tot kalkrijk zijn. In de Lage Landen groeit hij in bermen, niet bemeste graslanden en hooilanden. Betonie is in Nederland alleen nog oorspronkelijk inheems in Zuid-Limburg en zelfs daar is de plant zeldzaam.

Betonie bloeit rijkelijk en is een goede drachtplant met nectar en stuifmeel voor wilde bijen, in het bijzonder de grote wolbij en de andoornbij. De grote wolbij is een voorbeeld van een wilde bijensoort die paart op bloemen. De mannetjes wachten niet bij de nesten, maar zoeken naar vrouwtjes op plekken waar deze te verwachten zijn, zoals bij bloemen van de betonie. Ook allerlei vlindersoorten doen zich graag tegoed aan de nectar. De kroonbuis van betonie is zo’n zeven millimeter lang, zodat ook alle hommelsoorten de nectar kunnen bereiken.

Iedere week dit soort tips in je mailbox? Meld je dan nu aan voor onze gratis nieuwsbrief!

In middeleeuwse kloostertuinen kweekte men betonie als medicinale plant en ook in pastorietuinen vond je deze plant terug. Werkzame stoffen in de plant zijn hoofdzakelijk tanninen en alkaloïden. Verder heeft hij een versterkende werking op het zenuwstelsel (nerveuze spanningen), werkt hij positief in op verhoogde bloeddruk en bevordert hij een rustige slaap. Tegenwoordig wordt betonie nog weinig gebruikt als geneeskruid, aangezien de heilzame werking in twijfel wordt getrokken. Eetbare delen van de plant zijn de (jonge) bladeren en de bloemen, die je bijvoorbeeld in salades kunt verwerken.

Betonie is een zeer geschikte plant voor de siertuin en de kruidentuin. Hij kan mooi ‘bossig’ worden met vele bloeistengels. Je kunt deze plant zowel solitair als groepsgewijs aanplanten en hij houdt van een lichte standplaats en niet te zware vochthoudende grond.

Ook wordt betonie veel gekweekt als tuinplant in verschillende variëteiten. Je kunt deze plant vermeerderen door te zaaien, maar hij zaait zich op gunstige plekken ook zelf gemakkelijk uit. Hij is wel wat gevoelig voor verruiging, bemesting en zware schaduw, maar ecologisch en qua belevingswaarde is het een zeer aantrekkelijke soort.