Biodiversiteit: “We moeten de bodem meer koesteren”

Het is slecht gesteld met de bodem in Nederland. En als het in de bodem slecht gaat, gaat het ook slecht met wat erboven zit. Meer aandacht voor de bodem is daarom noodzakelijk, zeker in deze tijd waarin de klimaatverandering zorgt voor lange periodes van droogte en aan de andere kant extreme regenval. Ook op kleine schaal, bijvoorbeeld in je eigen tuin, kun je een bijdrage leveren.

De bodem vormt de bakermat van ons bestaan”, zegt Albert Vliegenthart. Hij is als ecoloog verbonden aan De
Vlinderstichting en projectleider van het programma Onder het Maaiveld (zie verderop). “De bodemkwaliteit is op dit moment gewoon slecht. Dat betekent dat de biodiversiteit in de grond zwaar onder druk staat, waardoor de veerkracht uit het systeem verdwijnt. We hebben daardoor veel sneller te maken met uitdroging, maar ook met wateroverlast. Het hele systeem is eigenlijk ontwricht.”

Als een oorzaak noemt Vliegenthart de verdichte bodem in Nederland. “Je ziet dat er bij bouwprojecten met zwaar materieel wordt gewerkt en dat die bodem daardoor ingeklonken is. Er is nauwelijks meer ruimte over voor het leven eronder. Dat zie je ook in de landbouw gebeuren met die zware machines. Bij hevige regenval blijft het water staan. Daarnaast hebben we in Nederland te maken met een groot stikstofprobleem. Die stikstof zorgt er bijvoorbeeld voor dat de bodemfysiologie ontwricht; de bodem wordt zuurder en daardoor verlies je soorten. Bepaalde mineralen kunnen zich niet meer binden, waardoor je een tekort aan bouwstoffen voor de planten en voor bepaalde insecten krijgt.”

Wat betreft Vliegenthart is met de klimaatverandering extra aandacht voor de bodem een vereiste. De bodem zal namelijk op tal van manieren bepalen welke gevolgen wij van de klimaatverandering ondervinden. Een goed doorlatende bodem biedt bijvoorbeeld bescherming tegen hittegolven doordat grote hoeveelheden water in de grond worden opgeslagen, wat een matigend effect op de temperatuur heeft. Een goede afwatering, waardoor de bodem water kan vasthouden, is ook belangrijk om het grondwater op peil te houden en daarmee in de toekomst voldoende drinkwater te kunnen garanderen.

“We moeten de bodem meer koesteren. In de openbare ruimte de bodem beter achterlaten dan dat je hem aantrof. Dus na de bouwwerkzaamheden de bodem loshalen en misschien organische stof toevoegen, zodat het bodemleven zich sneller kan herstellen.”

Maar ook op kleine schaal, in onze tuin, kunnen we een bijdrage leveren. Welk advies heeft Vliegenthart voor tuinbezitters om een gezonde bodem te krijgen en te houden? “Niet te veel wieden of schoffelen. Als je iedere keer die bodem verstoort, geef je als het ware een tik aan dat bodemleven. Als er wat onkruiden staan die storen of als er wat distels tussendoor komen, dan kun je die best een keer eruit trekken.”

Een ander advies om de bodemgesteldheid te verbeteren, is gebruikmaken van inheemse soorten. “Die soorten horen op onze bodem thuis. Je zult zien dat de wisselwerking van mineralen dan ook ideaal is. Natuurlijk mag je daar ook planten inzetten die mooi zijn en die je leuk vindt, maar pas vooral inheemse planten toe. Dan zul je zien dat het hele insectenleven daarvan profiteert. Die maken vervolgens ook weer gebruik van die bodem en zorgen dat de voedselketen intact blijft. Op die manier krijg je een veel gezondere bodem. Als je een gazon hebt, maai dan niet elke week. En als je het doet, voer het gras dan af, anders ben je constant je gazon aan het bemesten, waardoor je een overschot aan voedingsstoffen in de bodem krijgt.”

Dus zelfs op klein niveau kun je in je eigen tuin een bijdrage leveren aan klimaatadaptatie. “Je zult zien dat je daar zelf meer plezier van hebt. Als je goed met die bodem omgaat, hoef je bijvoorbeeld in dit soort warme jaren ook veel minder te sproeien.”

Er is volgens Vliegenthart een eenvoudige manier om te kijken of de bodem in je tuin gezond is: steek een spa in de grond en kijk of er regenwormen zitten. Als dat zo is, is de bodem aardig gezond. Ontbreken ze, breng dan een laag compost aan. “Belangrijk is ook het bladafval in de herfst niet allemaal opruimen; dat zorgt ervoor dat de organische stoffen weer de grond in kunnen. Je voedt daarmee het bodemleven.”

Een methode om de dichtheid van de bodem te meten, is een fles met een halve liter water omgekeerd in de grond steken en kijken hoelang het duurt voordat het water in de bodem is verdwenen. “In een slechte conditie gaat dat zeker langer dan tien minuten duren.”

Om het belang van een gezonde bodem bij een groter publiek bekend te maken, is een 75 minuten durende documentaire gemaakt: Onder het Maaiveld. De film vertelt het verhaal en de ontwikkeling van een optimistische groep personen die op een klein stukje grond aan de slag gaan met het realiseren van hun droom. De kijker volgt hun ontdekkingen vanuit het perspectief van het microniveau van dit erf. Onder het Maaiveld is vanaf donderdag 5 januari te zien in de bioscoop.

Om bodembeheer een wetenschappelijke structuur te geven, is het driejarige programma Onder het Maaiveld opgezet door de International Union for Conservation of Nature (IUCN NL), De Vlinderstichting, het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW), het Centrum voor Bodemecologie en mede mogelijk gemaakt door de Nationale Postcode Loterij. Het doel is herstel van het bodem leven in Nederland. Stichting Steenbreek is een van de partners van het programma en wil tuinbezitters bewustmaken van een gezonde bodem.